1. INLEIDING
Zes jaar na het tot stand komen van het derde beleidsplan ziet met dit document de vierde, opnieuw geheel herziene versie het licht. Er hebben zich in de situatie van de kerkelijke gemeente dusdanig grote veranderingen voorgedaan, dat deze herziening noodzakelijk geworden was.
Op 1 januari 2017 kwam na ruim dertig jaar een einde aan de combinatie Mantgum-Ingwert-Dearsum-Húns/Leons. De geografische en inmiddels vooral ook theologische afstand tussen de afzonderlijke gemeenten was de laatste jaren steeds groter geworden, waardoor doorgaan in dezelfde samenstelling steeds minder voor de hand lang. Voor Ingwert en Dearsum was dat reden om te kijken of een verdergaande samenwerking met Reduzum-Idaerd c.a. tot de mogelijkheden behoorde. Een en ander heeft geresulteerd in een heel nieuwe combinatie, die op 1 mei 2017 van start is gegaan. Ruim een jaar later, op 1 juni 2018, heeft de fusie plaatsgevonden van de Hervormde Gemeente Dearsum en de Protestantse Gemeente Ingwert. Dearsum maakt dus alweer bijna zeven jaar deel uit van de Protestantse Gemeente Ingwert.
Der combinatie met Reduzum-Idaerd was helaas geen lang leven beschoren. Voor deze gemeente bleek het onmogelijk om op dezelfde wijze door te gaan: de kerkenraad was niet meer voltallig te krijgen en het kerkbezoek was de laatste jaren drastisch afgenomen. Tijdens een oriënterend gesprek bleek dat de uitgangspunten van beide colleges van kerkrentmeesters zo ver uit elkaar lagen, dat verdere fusiestappen uitgesloten waren. Op 1 maart 2023 is de combinatie opgeheven en is de Protestantse Gemeente Ingwert voor het eerst sinds ruim veertig jaar weer een zelfstandige gemeente.
Uitgangspunt bij het opstellen van dit beleidsplan is voor ons geweest de structuur die geboden wordt in het werkboek Bronnen voor beleid, uitgegeven in 2004 door het Protestants Landelijk Dienstencentrum in Utrecht. Voor ons project hebben we de 4e herziene druk uit maart 2006 gebruikt. Uiteraard borduren we ook voort op de inhoud van onze eerste drie beleidsplannen uit respectievelijk 2007, 2012 en 2019.
Het is de bedoeling om dit beleidsplan jaarlijks te evalueren en eens in de vijf jaar aan te passen. Aan het beleidsplan is een plan van aanpak toegevoegd, waarin concrete initiatieven zullen worden geformuleerd, die ertoe bij moeten dragen dat onze kerkelijke gemeente levensvatbaar blijft en een duidelijke functie in dorp en regio kan blijven vervullen. Dit activiteitenplan kan jaarlijks na de evaluatie herzien worden.
De cijfers in het beleidsplan tussen haakjes verwijzen naar het betreffende punt in de laatste paragraaf, het werkplan.
2. DE GEMEENTE EN HAAR OMGEVING
In deze paragraaf zeggen we eerst iets over de historische achtergrond van onze kerkelijke gemeente. Deze geschiedenis is onlosmakelijk verbonden met het karakter van de gemeente.
Vervolgens gaan we in op de kernfuncties die onze kerkelijke gemeente in onze ogen heeft of zou moeten hebben. Daarna bespreken we kort in de financiële situatie en het aantal gemeenteleden. We eindigen deze paragraaf met iets te zeggen over vormen van samenwerking die er (mogelijk) zijn.
2.1 Korte geschiedenis en karakter
Oorspronkelijk bestond de huidige Protestantse Gemeente Ingwert uit vier afzonderlijk dorpsgemeenten: Dearsum, Jirnsum (met de buurtschappen Flansum en Abbenwier), Poppenwier en Raerd. Al vrij snel na de Reformatie bleek voor deze gemeenten een zelfstandig bestaan niet haalbaar. Raerd vormde om die reden een combinatie met Jirnsum – in de Laurentiuskerk van Raerd liggen predikantszerken, waaruit dat duidelijk blijkt – en Dearsum deelde de predikant met Poppenwier.
In de 19e eeuw kregen de kerkelijke gemeenten een uitgesproken vrijzinnig karakter, in tegenstelling tot dorpen in de omtrek. In geen van vier dorpen leidde de Afscheiding, noch de Doleantie tot de stichting van een tweede kerkgebouw. Er woonden ook wel rechtzinnigen, maar de vrijzinnige stroming was en is er dominant. Rechtzinnigen uit Raerd die hier moeite mee hadden, gingen in het verleden naar Oosterwierum om daar te kerken. Gereformeerden uit Dearsum, Poppenwier en Raerd kerken sinds jaar en dag in Tersoal en Gau. Jirnsumers reisden zondags om dezelfde reden naar Akkrum of Grou.
Begin jaren tachtig van de 20e eeuw sloot het kerkgebouw van Poppenwier en kerkten de Poppenwiersters voortaan in Raerd. Beide gemeenten fuseerden tot de Hervormde Gemeente Raerd-Poppenwier. Met Dearsum, Húns-Leons, Jirnsum en Mantgum vormde deze gemeente omstreeks dezelfde tijd een vrijzinnige combinatie, die tot 1 januari 2017 heeft bestaan. Zoals we in de inleiding al aangaven, bleek de geografische en theologische afstand te groot om echt een eenheid te kunnen gaan en blijven vormen.
Zo’n tien jaar geleden zochten de gereformeerden in Grou-Jirnsum toenadering tot Hervormde Gemeente van Grou. Dit heeft in 2010 geresulteerd in een fusie tussen de Gereformeerde Kerk van Grou-Irnsum en de Hervormde Gemeente van Grou. Daardoor is een PKN-gemeente ontstaan, waarvan ook het dorp Jirnsum deel ging uitmaken. De hervormden van Jirnsum wilden liever vasthouden aan hun vrijzinnige traditie en zochten toenadering tot Raerd-Poppenwier. Beide gemeenten besloten in 2011 te fuseren tot de nieuwe Protestantse Gemeente Ingwert. Deze naam is ontleend aan het middeleeuwse Franciscaanse convent Ingwert in Poppenwier.
Het kerkgebouw van Jirnsum is verkocht en tot woonhuis verbouwd. Het orgel heeft een tweede leven gekregen in de Dorpskerk van Zoeterwoude. Daarbij kreeg het een monumentenstatus, waardoor de toekomst voor het instrument verzekerd is.
Dearsum heeft het zelfstandig kunnen volhouden tot 1 juni 2018. Al jaren draaide de hervormde gemeente met een onderbezette kerkenraad, hetgeen vooral juridisch tot ongewenste situaties heeft geleid en verder had kunnen leiden. Op bovengenoemde datum fuseerde Dearsum daarom met Ingwert, waarmee de nieuwe Protestantse Gemeente Ingwert een feit was. Besloten werd om de naam ‘Ingwert’ te handhaven, omdat het middeleeuwse klooster met deze naam zich geografisch gezien precies in het centrum van de huidige Protestantse Gemeente Ingwert bevond.
De vrijzinnigheid heeft in alle dorpen heeft grote invloed op de kerkgang. De laatste vijftig jaar woonden enkele tientallen gemeenteleden de zondagse dienst bij. De laatste decennia waren dat er in Raerd gemiddeld zo’n vijftien, van wie ongeveer driekwart uit Raerd/Poppenwier afkomstig was. De rest van de kerkgangers kwam uit dorpen waarmee de kerkelijke gemeente de bovengenoemde combinatie vormde. Dearsum en Jirnsum konden zondags rekenen op zo’n tien kerkgangers.
Van invloed op de kerkelijke gemeenten zijn behalve het vrijzinnige karakter zeker ook de sociale verschillen die eind 19e, begin 20e eeuw bestaan hebben. Oudere gemeenteleden in Raerd weten zich nog goed te herinneren hoe degenen die steun kregen van de diaconie, er wekelijks van doordrongen werden hoe afhankelijk ze waren van de vermogende leden van de kerkelijke gemeente. De ‘armen’ stonden volgens de overlevering links en rechts van het kerkpad opgesteld, als de ‘rijken’ ’s zondags het kerkgebouw betraden. Pas daarna mochten eerstgenoemden naar binnen.
Het socialisme kon mede vanwege die situatie vaste voet aan de grond krijgen. De sociale tegenstellingen die daardoor duidelijker aan het licht kwamen, hebben de betrokkenheid bij de kerk en het kerkelijk leven niet bepaald bevorderd. We kunnen met recht constateren dat er in het gebied dat de Protestantse Gemeente Ingwert bestrijkt, geen sprake is van een diepgewortelde betrokkenheid bij kerk en kerkelijk leven.
Anderzijds legt met name in Dearsum, Poppenwier en Raerd de kerkelijke gemeenschap een zeer open houding aan de dag naar de dorpsgemeenschap. In Jirnsum ligt dit wat anders, doordat het dorp geografisch tot de Protestantse Gemeente Grou-Jirnsum behoort en de Ingwert-leden de status van gastlid hebben.
Eigenlijk kunnen we stellen dat er in Dearsum, Poppenwier en Raerd amper grenzen zijn tussen kerkelijk en niet-kerkelijk als het gaat om geboorte, ziekte en overlijden/rouw. Iedere dorpsbewoner die ernstig ziek is of in het ziekenhuis heeft gelegen, krijgt bezoek van de ouderling of diaken en hem/haar wordt een hart onder de riem gestoken met een fruit- of bloemengroet van de kerk. Wanneer ergens gezinsuitbreiding heeft plaatsgevonden, worden de ouders verrast met een suikerbroodje. Ter gelegenheid van de betreffende geboorte worden de eerstvolgende ochtend in Raerd de kerkklokken geluid.
Verder streven we ernaar iets te doen als dorpsbewoners met overlijden geconfronteerd worden, ook al maken ze geen deel uit van de kerkelijke gemeenschap. Dat uit zich in Raerd in de eerste plaats door het luiden van de kerkklokken op de eerstvolgende namiddag na het overlijden en het sturen van een condoleancekaart.
Op de eerste zondag na Allerzielen worden in een speciale kerkdienst ook niet-kerkelijke overledenen herdacht en worden nabestaanden uitgenodigd om deze dienst bij te wonen. Ze kunnen een kaars opsteken en ontvangen een steen, waarop de naam van hun dierbare geschreven staat. Met het oog op deze dienst zijn in 2018 speciaal twaalf keramieken kaarsenstandaards aangeschaft.
In Jirnsum beperken we ons wat betreft het pastoraat tot de gastleden in het dorp zelf en de buitengebieden (Flansum en Abbenwier), die formeel onder de Protestantse Gemeente Ingwert vallen. Het klokluiden in Raerd wordt in deze laatste gevallen meestal achterwege gelaten.
Zes maal per jaar verschijnt het kerkblad de Tsjerkestim. De kersteditie wordt huis-aan-huis verspreid. Al zo’n vijftien jaar wordt er voor de muzikale ondersteuning en opluistering van de kerstnachtdienst in Raerd in november en december een koor op de been gebracht, waarvan een groot deel van de leden weinig of geen binding met de kerkelijke gemeente heeft. Dit wordt door iedereen als zeer positief ervaren: doorgaans bezoeken zo’n 100-130 mensen de kerstnachtdienst (werkplan 7.3).
De kerkrestauratie van 2009-2012 heeft ertoe bijgedragen, dat in Raerd een grotere betrokkenheid is ontstaan bij de kerk als monumentaal gebouw.
We realiseren ons dat we alert moeten zijn op ontwikkelingen in de dorpen, waarbij we als kerk een wezenlijke rol zouden kunnen spelen. Zo is in 2018 besloten om in elk geval voor een periode van tien jaar in Raerd het onderhoud van de AED te bekostigen. Probleem is wel dat de groep actieve kerkleden maar klein is en dat vrijwel iedereen op een of andere wijze al aan vrijwilligerswerk deelneemt. Vandaar dat het nemen van initiatieven wat minder voor de hand ligt maar het aanhaken bij nieuwe ontwikkelingen een optie kan zijn (werkplan 7.16)
In 2017 zijn we een combinatie aangegaan met een andere als vrijzinnig bekendstaande kerkelijke gemeente in de buurt, de Hervormde Gemeente Reduzum-Idaerd c.a. In 2018 hebben we als combinatie een predikant beroepen met een betrekkingsomvang van 0.8 fte. Genoemde combinatie is na het vertrek van de predikant in januari 2023 per 1 maart 2023 beëindigd. Per 1 februari 2023 heeft de Protestantse Gemeente Ingwert zelf een kerkelijk werker aangesteld met een betrekkingsomvang van 0,4 FTE.
Deze kerkelijk werker was tevens voor 0,2 FTE aangesteld als pastor van de Vereniging van Vrijzinnig Protestanten, afdeling Friesland. Per 1 januari 2025 is deze vereniging omgezet in een stichting die als enig doel heeft het bekostigen van de pastorale zorg voor de leden van de voormalige vereniging. Om dat mogelijk te maken heeft de kerkelijk werker per 1 januari 2025 een uitbreiding van 0,2 FTE gekregen. Met de – op het moment dat we dit schrijven nog definitief op te richten – stichting is de afspraak gemaakt dat zij deze uitbreiding zal bekostigen. Er is voldoende vermogen om dit nog een flink aantal jaren vol te houden. Met de kerkelijk werker is de afspraak gemaakt dat bij afnemende zorgvraag haar aanstelling met 0,1 FTE verminderd zal worden. Leden van de voormalige vereniging die dat op prijs stellen, kunnen het kerkblad digitaal ontvangen.
2.2 Kernfuncties
De kernfuncties van onze gemeente hebben we vastgesteld met behulp van Werkblad 7 uit Bronnen voor beleid. Ieder kerkenraadslid is gevraagd een keuze te maken en die te motiveren. Het hoogst scoorde de eerste kernfunctie van het werkblad: open zijn, elkaar aanvaarden. Deze houding vloeit ongetwijfeld voort uit het vrijzinnige karakter van onze geloofsgemeenschap. We willen beslist niet dogmatisch zijn. Voor allerlei verschillende visies moet ruimte zijn, al gaan we uiteraard een stevige discussie niet uit de weg. Een mens is niet alleen verantwoordelijk voor zijn daden, maar ook voor zijn meningen en opvattingen.
Het is niet verwonderlijk dat ‘een gastvrij huis bieden voor jong en oud’ in onze ogen ook een belangrijke functie is. Wie behoefte heeft aan een gesprek of wie een moment van rust zoekt op de zondagmorgen, is van harte welkom. We realiseren ons daarbij wel, dat juist het feit dat we maar een kleine actieve geloofsgemeenschap vormen, hier weleens nadelig kan werken. Voor je het weet, wordt het een gesloten groep, waar een ‘buitenstaander’ maar moeilijk toegang toe kan krijgen. Vandaar dat we ernaar streven om gasten op zondagmorgen zich ook werkelijk welkom te laten voelen. Om de betrokkenheid te vergroten drinken we elke eerste zondag van de maand na de dienst van tien uur in Raerd koffie. De derde zondag van de maand is er om 11.00 uur in Raerd een agapè-viering in het koor. Ook zijn we van mening dat we naar buiten toe duidelijker kenbaar moeten en kunnen maken, dat wie daar behoefte aan heeft, in de kerkelijke gemeenschap een luisterend oor zal kunnen vinden (werkplan 7.3-7.6, 7.8, 7.9, 7,16).
Na het vertrek van het laatste kerkelijk meelevende echtpaar naar een dorp in een andere kerkelijke gemeente worden per 1 januari 2022 in Dearsum geen kerkdiensten meer gehouden. Het kerkgebouw blijft beschikbaar voor rouw- en trouwdiensten en dorpsactiviteiten.
Na de coronaperiode zijn lezingen en het vertonen van ‘films van betekenis’ nog niet weer opgestart. Een en ander heeft er ook mee te maken dat de combinatie met Reduzum-Idaerd c.a. beëindigd is. Op termijn is het misschien mogelijk om dergelijke activiteiten in het dorpshuis vaan Raerd te organiseren (werkplan 7.5 en 7.6).
Op een gedeelde derde plaats staan ‘omzien naar elkaar’ en ‘maatschappelijk betrokken zijn’. Gezien het voorafgaande is dit niet meer dan logisch. Opgemerkt moet worden dat we het, wat dit betreft, dichtbij huis zoeken. De dorpen Raerd, Poppenwier en Dearsum en de buurtschappen Flansum en Abbenwier zijn ons werkgebied (werkplan 7.1). Dan volgt de regio. Zo sponsort het College van Kerkentmeesters zowel de Voedsel- als de Speelgoedbank in Sneek door bijna de helft van de huurkosten voor zijn rekening te nemen. Maatschappelijke betrokkenheid op nationaal en internationaal niveau uit zich verder in het steunen van een klein aantal projecten door de diaconie.
2.3 Ontwikkeling ledental en financiële situatie
Op papier telt de Protestantse Gemeente Ingwert een kleine honderdvijftig leden en een aantal meegeregistreerden. Zo’n kwart van de leden is belijdend lid. Van de leden zijn er zo’n vijfentwintig echt betrokken bij de kerk: ze bezoeken kerkdiensten en laten ook op andere momenten hun stem horen. De gemiddelde leeftijd ligt rond de vijfenzestig: de jongere generatie laat zich nog maar sporadisch in de kerk zien. In dit beleidsplan gaan we daarom ook niet afzonderlijk op kinderen en jongeren in. Het is ons er alles aan gelegen volwassenen bij de kerk te betrekken en betrokken te houden. Als zij de kerkdiensten bezoeken, heeft dat een positief effect op anderen. De jaarlijks terugkerende kerstnachtdienst toont dat aan.
We realiseren ons dat het aantal kerkgangers de komende jaren terug zal lopen, ondanks het feit dat er is het laatste jaar juist sprake van een kleine opleving, al moet daarbij vermeld worden dat het daarbij ook gaat om bezoekers van buiten onze eigen kerkelijke gemeente. Het vrijzinnige karakter van onze gemeente en de manier waarop voorgangers in de kerkdiensten daarmee omgaan, blijken op dit punt een zekere aantrekkingskracht te bezitten.
De inkomsten van de kerk zijn sinds de fusies in 2011 en 2018 gestegen, terwijl de kosten gedaald zijn. Voor het betalen van onze kerkelijk werker met een betrekkingsomvang van 0,6 FTE en andere primaire kosten zijn we niet direct van de vrijwillige bijdragen van de gemeenteleden afhankelijk. Met pacht- en rente-inkomsten zijn deze zaken grotendeels te bekostigen. Vrijwillige bijdragen blijven wel wenselijk, vooral voor bijzondere uitgaven zoals voor herstelwerkzaamheden aan de gebouwen in het kader van de SIM, die voor 50% gesubsidieerd worden. We kiezen er bewust voor om deze bijdragen niet te innen via ‘Kerkbalans’, maar middels een eigen brief aan de leden in november. De inkomsten zijn de laatste jaren tamelijk stabiel: die liggen rond de 6000 euro.
De verkoop van de voormalige hervormde kerk van Jirnsum en van het Van Dam-orgel uit 1869 heeft tot extra reserves geleid. Het bedrag is geoormerkt voor het onderhoud van de monumentale Laurentiuskerk in Raerd en de eveneens monumentale Nicolaaskerk van Dearsum.
We oriënteren ons op een gelegenheid om ons voor een langere termijn aan een bepaalde instelling of een bepaald project te verbinden. Voorwaarden daarbij zijn dat de doelstelling van genoemde instelling of genoemd project past binnen het doel en karakter van onze kerkelijke gemeente en dat de instelling/het project zonder onze financiële steun slechts met grote moeite kan functioneren/opereren (werkplan 7.15).
2.4 Samenwerking
Zoals in de inleiding al vermeld staat, is er 1 januari 2017 een einde gekomen aan de combinatie Mantgum-Ingwert-Húns/Leons-Dearsum. Om gemakkelijker een combinatie te kunnen vormen met de Hervormde gemeente Reduzum-Idaerd c.a. is de Protestantse Gemeente Ingwert overgestapt naar de Ring Leeuwarden. Zowel Ingwert als Reduzum had een lange vrijzinnige traditie. Met Reduzum-Idaerd c.a. deelden we de laatste jaren al onze predikant. De diensten op hoogtijdagen waren gezamenlijk en Ingwert en Reduzum organiseren eveneens gezamenlijk activiteiten waarmee we ook niet-kerkelijke dorpsgenoten willen bereiken. Een dergelijke combinatie lag dus zeer voor de hand.
Helaas heeft de samenwerking niet geleid tot het in elk geval door ons beoogde doel: op termijn een fusie waardoor de toekomst van beide gemeenten in elk geval weer voor een aantal jaren gegarandeerd was. De samenwerking is per 1 maart 2023 beëindigd en daarmee kwam ook een einde aan de filmavonden die tot dan toe gezamenlijk in het lokaal bij de kerk van Reduzum georganiseerd werden.
De drie jaarlijkse lezingen in het dorpshuis van Raerd en de Laurentiuslezing in de kerk ertegenover zijn op de lange baan geschoven. Hiervan is de lockdown tijdens corona de oorzaak en het is tot op heden nog niet gelukt om deze activiteiten weer op te starten. Zodra zich hiervoor de kans voordoet, zullen we wel trachten deze draad weer op te pakken (werkplan 7.5).
De werkgroep Zorg en Welzijn te Raerd organiseert tweemaal per maand een koffieochtend in het dorpshuis. Onze kerkelijk werker maakt deel uit van deze werkgroep.
3. KERKENRAAD EN PASTORAAT
Een aantal zaken die hier ter sprake komen, is in het voorgaande ook al kort aan de orde geweest. Ze vloeien namelijk voort uit het karakter van onze gemeente en de visie die we op ons gemeentezijn hebben. Het heeft gevolgen voor de rol van de predikant, ouderlingen, diakenen, kerkrentmeesters en gemeenteleden.
3.1 De voorganger
Als protestantse gemeente hebben we een kerkelijk werker aangesteld, die een betrekkingsomvang heeft van 0,6 fte. Ze heeft drie dagen per week tot haar beschikking, waarvan er één gereserveerd is voor de leden van de voormalige VVP-Friesland. De rest van de tijd gaat vrijwel helemaal op aan de kerkdiensten en de voorbereiding daarvan, pastoraat, gespreksgroepen, vergaderingen en andere regelmatig terugkerende activiteiten.
3.2 De ouderlingen
De belangrijkste taak van de ouderlingen is het bezoeken van personen in het dorp, die een (bloemen)groet van de gemeente ontvangen. Dat kan naar aanleiding zijn van geboorte, huwelijk, ziekte en overlijden. Verder hebben de ouderlingen een duidelijke rol in de voorbereiding van speciale activiteiten in het kerkgebouw (kerstnachtdienst, vergaderingen, etc.). Voor diepgaande pastorale gesprekken achten ze zich minder capabel. Die worden dan ook aan de kerkelijk werker of eventueel aan gemeenteleden met een theologische opleiding overgelaten, Zowel de ouderlingen als de hierna te bespreken diakenen streven ernaar in hun functioneren de openheid van de kerkelijke gemeenschap duidelijk uit te dragen. Doordat de beide ouderlingen in Raerd en de diakenen in Dearsum, Jirnsum en Poppenwier wonen, verrichten deze laatsten in hun woonplaats dezelfde taken als een ouderling in Raerd.
3.3 De diakenen
De diakenen bepalen aan welke regionale, provinciale en soms ook landelijke of internationale doelen de opbrengst van de zondagse collecte en andere bronnen (opbrengst uit bijna vier hectare grondbezit) besteed wordt.
In november 2018 is er een collecterooster opgesteld: elke maand heeft zijn eigen collectedoel. De collecteopbrengst van de kerkdiensten wordt aangevuld tot 250 euro, het bedrag dat aan de betreffende instantie wordt overgemaakt. Per jaar worden deze doelen geëvalueerd en eventueel vervangen.
Uit het gebied dat de kerkelijke gemeente Ingwert bestrijkt, komen doorgaans geen concrete verzoeken om financiële hulp.
Uiteraard worden ook de jaarlijks verplichte quota aan de landelijke kerk afgedragen. In bijzondere situaties kunnen de diakenen besluiten de collecte voor een speciaal doel te bestemmen, dat op dat moment dringend behoefte aan geld heeft. Zo is er tijdens de kerstnachtdienst van 2023 gecollecteerd voor sociale en sportactiviteiten in het asielzoekerscentrum van Sneek en in 2024 voor de vrijwilligersorganisatie Stichting Present, afdeling Súdwest-Fryslân. Omdat de huidige diakenen in Dearsum, Jirnsum en Poppenwier woonachtig zijn, voeren ze in hun dorp dezelfde pastorale taken uit als de ouderlingen in Raerd.
3.4 De kerkrentmeesters
De kerkrentmeesters houden zich hoofdzakelijk bezig met de financiële zaken. De dagelijkse boekhouding wordt overgelaten aan een speciaal daarvoor gevraagde vrijwilliger, die voor zijn inspanningen een vergoeding ontvangt. Een groot deel van de tijd van de kerkrentmeesters wordt opgeslokt door werkzaamheden die uitgevoerd worden in het kader van de SIM. Afgelopen jaren is er tijd gaan zitten in de opheffing van de combinatie met Reduzum-Idaerd, de aanstelling van een eigen kerkelijk werker en de restauratie van de veertiende-eeuwse luidklok van Dearsum.
3.5 De gemeenteleden
Op dit moment wordt er door gemeenteleden vooral vrijwilligerswerk verricht in relatie tot de kerkdienst, vergaderingen en bijzondere activiteiten. Van alle drie activiteiten een voorbeeld:
– kerkdienst: de organist en koster;
– vergaderingen: het zetten en schenken van koffie;
– bijzondere activiteiten: voorbereiding van en het optreden als gastheer/-vrouw tijdens kerkopenstelling voor toeristen en deelname aan het kerstkoor (werkplan 7.4).
Op pastoraal gebied wordt in Ingwert ook vrijwilligerswerk verricht. Dit wordt door zowel ouderlingen, diakenen als niet-ambtsdragers gedaan.
Bijzonder is dat er ook vrijwilligerswerk deels door niet-kerkleden wordt gedaan. Zo kunnen we een beroep doen op dorpsgenoten die bereid zijn om in de zomermaanden op zaterdagmiddag op te treden als gastheer/-vrouw voor bezoekers van de kerk. En jaarlijks wordt in Raerd een kerstkoor op de been gebracht, dat meewerkt aan de kerstnachtdienst op 24 december.
Contact met het dorpshuis en plaatselijk belang kan ervoor zorgen dat in samenwerking met hen activiteiten deels in de kerk en deels in het dorpshuis georganiseerd worden.
Juist op deze gebieden liggen mogelijkheden om inwoners van Raerd en omgeving, die niet tot de kerkelijke gemeente behoren, nauwer bij de activiteiten van de kerk te betrekken (werkplan 7.10).
3.6 Gespreksgroepen
Op dit moment is er binnen Ingwert één gespreksgroep actief. Tweemaal per jaar komt de ouderengroep bij elkaar, die bestaat uit ongeveer twaalf leden. Deze leden zijn afkomstig uit Dearsum en uit Raerd. De groep bestaat al een groot aantal jaren. De bijeenkomsten worden doorgaans voorbereid door de kerkelijk werker. De deelnemers kunnen gespreksonderwerpen aandragen. Er wordt dus niet een programma gevolgd: de keuze van de onderwerpen wordt bepaald door voorkeur en actualiteit.
Van 2010 tot 2016 is er ook gespreksgroep 20-40+ actief geweest. Hier werd aan deelgenomen door zo’n vijf personen uit Raerd. De groep kwam zo’n zes keer per seizoen bij elkaar. Het is de wens een dergelijke groep in de toekomst opnieuw op te starten (werkplan 7.7)
4. DE KERKGEBOUWEN
4.1 De Laurentiuskerk van Raerd
De Laurentiuskerk van Raerd dateert uit 1815 en is in het bezit van een aantal zeer bijzondere monumenten. Het rococo-interieur dateert uit de tweede helft van de 18e eeuw, de kerk bezit 16e, 17e en 18e eeuwse grafzerken, er hangen drie 18e eeuwse rouwborden en het monument bezit een Hillebrand-orgel uit 1816.
Dit gebouw is in 2009-2012 volledig gerestaureerd en gerenoveerd. Het is aangepast aan de eisen van de tijd. Daarmee zijn de gebruiksmogelijkheden drastisch vergroot. Op dat laatste zullen we hieronder wat dieper ingaan.
Allereerst is het gebouw geschikt geworden voor verschillende vormen van eredienst. Er kunnen ‘gewone’ diensten in de banken gehouden worden, waarbij de predikant een groot deel van de dienst gebruik maakt van de kansel. We hebben na de restauraties ervaren dat de geringere fysieke afstand tot de kansel bijdraagt tot een grotere betrokkenheid van de kerkgangers bij het liturgisch gebeuren. Het verbeterde zitcomfort van de banken heeft hierop ook een positief effect. De verstaanbaarheid van de voorganger is sterk verbeterd door de nieuwe geluidsinstallatie. Ook is een dovenversterker met ringleiding geplaatst.
We hebben daarnaast de mogelijkheid om vieringen in het koor te houden. De stoelen staan hierbij in een halve cirkel tegen de lambrisering, hetgeen vooral met een kleine groep mensen een intimiteit oplevert, die in de banken minder snel bereikt kan worden. De ‘koorvieringen’ waarin ook brood en wijn gedeeld worden, vormen een mooie afwisseling met de gewone diensten en blijken in een behoefte te voorzien.
Naast de twee genoemde vormen van eredienst biedt de ruimte ook mogelijkheden voor andere opstellingen, als de situatie daarom vraagt.
Doordat de houten vloer bij de restauratie is vervangen door een stenen vloer is de akoestiek van de kerk sterk verbeterd. Dat komt niet alleen de gemeentezang en de orgelmuziek ten goede, maar biedt ook mogelijkheden voor concerten en andere culturele programma’s, waarin muziek een belangrijke rol speelt (werkplan 7.9). Sinds twee jaar wordt er op Hemelvaartsdag een zogenaamd koffie-orgelconcert georganiseerd. Ook voor 2025 is er inmiddels een organist bereid gevonden dit concert te verzorgen (werkplan 7.9). De verstaanbaarheid van het gesproken woord is sterk verbeterd door de hierboven al genoemde geluidsinstallatie. We streven ernaar programma’s te organiseren, waarbij ‘diepgang’ een sleutelwoord is. Programma’s met een boodschap, is het streven. Deze boodschap hoeft uiteraard niet expliciet religieus te zijn (werkplan 7.10).
We zouden het toejuichen als dorpsgenoten meer gebruik zouden maken van het kerkgebouw voor privé-bijeenkomsten, zoals huwelijken, begrafenissen, crematies en andere herdenkingsbijeenkomsten (werkplan 7.11).
De multifunctionaliteit van het gebouw maakt het ook mogelijk om in samenwerking met het dorpshuis onderdak te verlenen aan symposia, congressen, activiteiten door derden etc. Dit zal gepromoot moeten worden (werkplan 7.10).
4.2 De Nicolaaskerk van Dearsum
Ook de 12e eeuwse Nicolaaskerk van Dearsum heeft een restauratie achter de rug. In 2016 zijn zowel kerk als het Adema-orgel uit 1875 aangepakt. Vooral de restauratie van laatstgenoemd object kan bijzonder genoemd worden: het heeft als gevolg van lekkage decennialang gezwegen.
Uniek is de spitsbogige piscina in het koor van de kerk met een stenen schap, waarop het liturgisch vaatwerk door de priester geplaatst kon worden. Op de vloer ligt een aantal grafzerken en onder de preekstoel een voormalige altaarsteen, te herkennen aan de wijdingskruisen.
Nadat we gestopt zijn met het houden van kerkdiensten wordt het gebouw amper voor andere activiteiten gebruikt. Afgelopen jaar en begin dit jaar zijn er voor het eerst concerten van meer eigentijdse muziek in het gebouw georganiseerd. Het zou mooi zijn als ook dit kerkgebouw wat meer in de schijnwerpers zou kunnen staan (werkplan 7.13).
Om de kerk ligt een begraafplaats. Deze is een aantal jaren geleden opgeknapt. De paden zijn vernieuwd, enkele verzakte zerken zijn gestabiliseerd en de grafstenen zijn schoongemaakt. Personen die in Dearsum begraven willen worden, moeten uit het dorp afkomstig zijn of in elk geval een band met het dorp hebben. Omdat we ruimte willen hebben om van dit principe af te wijken, is dit niet als bepaling in het reglement van de begraafplaats opgenomen. In bijzondere gevallen kan het College van Kerkrentmeesters besluiten van bovengeformuleerd principe af te wijken.
Doordat er binnen de voormalige Hervormde Gemeente Dearsum geen actief beleid is gevoerd op het innen van grafrechten, is er op dat terrein een grote achterstand ontstaan. Met het oog daarop zijn nieuwe tarieven vastgesteld, die op de website van de kerkelijke gemeente vermeld zijn. Inmiddels is daardoor al een deel van de achterstanden weggewerkt. Ook de komende jaren zullen nabestaanden actief benaderd worden met de vraag of men de grafrechten wenst te verlengen, bij voorkeur voor een periode van twintig jaar (werkplan 7.14).
5. DE EREDIENST
Na de restauratie is in het kerkgebouw de intieme sfeer teruggekeerd, die nodig is voor een goed contact tussen voorganger en gemeenteleden tijdens de eredienst.
De voorganger heeft een grote invloed op de vormgeving van de dienst en een grote rol bij de uitvoering ervan. Maar ook gemeenteleden kunnen een substantiële bijdrage leveren aan de invulling van de zondagse en andere diensten. Sinds 2015 hebben de diensten die in Raerd op de derde zondag van de maand gehouden worden, het karakter van een agapè-viering. De hele liturgie wordt opgesteld door een gemeentelid, dat hiervoor de juiste capaciteiten en opleiding heeft. Voor de gebeden en de bespiegeling is de (gast)voorganger verantwoordelijk. Verschillende onderdelen worden in wisselspraak gedaan, kaarsen worden tijdens de viering aangestoken, de dienst begint en eindigt met muziek, die dus deel uitmaakt van de liturgie, we delen brood en wijn etc. Deze 11-uursdiensten worden gehouden in het koor van de kerk. Opmerkingen na afloop van de vieringen en tussentijdse evaluaties hebben aangetoond dat genoemde opzet door de kerkgangers als zeer positief ervaren wordt.
De diensten op de eerste zondag van de maand, die om tien uur beginnen, worden gehouden in het schip van de kerk. Deze diensten zijn wat traditioneler van opzet.
Sinds de komst van de vorige predikant worden als inleiding op de voorbeden kaarsen aangestoken. Hiervoor worden de kandelaars gebruikt die in 2018 zijn aangeschaft in verband met de herdenking van overledenen rond Allerzielen.
Na afloop van de tien-uursdiensten drinken we gezamenlijk koffie.
We streven ernaar de rol van gemeenteleden tijdens de eredienst nog iets te vergroten (werkplan 7.2). Dat zou onder andere kunnen door een aantal onderdelen van de dienst in wisselspraak te doen en door lezingen en/of gebeden door gemeenteleden te laten uitspreken.
Door meer in de publiciteit te treden als gemeente met haar eigen specifieke kleur kan het aantal kerkgangers wat toenemen. Dat kan een positieve invloed hebben op hoe men de kerkdienst beleeft: hoe meer zielen, des te meer vreugd.
Er blijft behoefte bestaan aan liederen met meer eigentijdse teksten op niet al te ingewikkelde melodieën.
Over de kwaliteit van de organisten zijn we zeer te spreken. We hebben de luxe over drie organisten te beschikken, van wie er twee tot onze kerkelijke gemeente behoren en twee een conservatoriumopleiding kerkorgel hebben. Eén van hen begeleidt alle elf-uursdiensten in Raerd, de ander doorgaans de diensten op hoogtijdagen (Witte donderdag, Allerzielen en de kerstnachtdienst). De tien-uursdiensten in Raerd worden tussen hem en de derde organist verdeeld.
6. DE ROL VAN DE KERK IN HET DORP
De Protestantse Gemeente heeft in zowel Raerd, Dearsum als Poppenwier niet alleen oog voor degenen die er lid van zijn, maar ook voor niet-kerkleden. We proberen aandacht te geven aan eenieder die met moeilijke of juist met blijde omstandigheden geconfronteerd wordt. De kerkelijk werker maakt deel uit van de niet-kerkelijke werkgroep Zorg en Welzijn in Raerd.
Maar er zijn misschien meer mogelijkheden. Te denken valt aan een niet-kerkelijke gespreksgroep over actuele thema’s op maatschappelijk of levensbeschouwelijk gebied. Ook een mogelijkheid is een gespreksgroep over rouwverwerking. Een andere optie is een cursus ‘Modern geloven’ (werkplan 7.5 en 7.8).
Met de basisschool is enkele jaren geleden de afspraak gemaakt om op een nader te bepalen dag in juni excursies van een uur voor de groepen 3, 5 en 7 naar de kerk te organiseren. Bij groep 3 ligt de nadruk op algemene zaken: wat is er in de kerk te zien en waarom is het gebouw zo bijzonder. Groep 5 krijgt een muziekles, waarbij het orgel centraal staat. Groep 7 tenslotte krijgt een les, waarbij verband gelegd wordt tussen historische objecten in de kerk en de provinciale en nationale geschiedenis. Als de school voor een viering gebruik wil maken van de kerk, kan dat kosteloos (werkplan 7.12).
Bij de jaarlijkse 4 mei-herdenking speelt de kerkelijke gemeente een rol, doordat de kerkelijk werker daar het woord voert. Ook wordt bij die gelegenheid de grote kerkklok geluid.
Er zouden jaarlijks enkele concerten in de kerk gehouden kunnen worden, die op enige wijze een relatie met kerk en zingeving hebben (werkplan 7.9).
7. WERKPLAN
In dit laatste hoofdstuk komen we met een aantal concrete ideeën die inmiddels gerealiseerd zijn of die we op korte termijn zouden kunnen realiseren. Het gaat er niet om zaken drastisch op hun kop te zetten. Streven is om zaken die goed lopen, verder uit te bouwen, en gewenste ontwikkelingen een start te geven.
7.1 We proberen duidelijk oog te hebben voor niet-leden in de buitengebieden Flansum en Abbenwier. Ook zij krijgen met Kerst een kerkblad en ontvangen een attentie bij geboorte of thuiskomen uit het ziekenhuis. Bij overlijden sturen we ook hier een condoleancekaart. De in Jirnsum wonende ambtsdrager heeft hier een spilfunctie;
7.2 Het vergroten van het aantal kerkgangers heeft niet onze prioriteit, maar wel onze aandacht. We proberen de kerkdiensten zodanig in te richten dat iedereen zich er thuis- en actief bij betrokken voelt. Kwaliteit staat voorop. Dat betekent dat we ernaar streven verantwoorde eigentijdse liederen in de liturgie te gebruiken en incidenteel de aanwezigen in de viering een actieve rol te geven, zoals het aansteken van kaarsen, lezen van een schriftgedeelte of het uitspreken van gebeden;
7.3 We streven ernaar jaarlijks voor de kerstnachtdienst een koor op de been te brengen, waaraan door zowel kerkelijk betrokkenen als niet-betrokkenen wordt deelgenomen;
7.4 Betrokkenheid van niet-kerkelijke dorpsgenoten trachten we in elk geval in stand te houden en zo mogelijk te vergroten, door hen te betrekken bij de kerstnachtdienst en de kerkopenstelling op de zaterdagmiddagen in de zomer;
7.5 We streven naar het opnieuw organiseren van lezingen. De keuze moet daarbij vallen op maatschappelijke of culturele onderwerpen die op een of andere wijze met een christelijke levensbeschouwing in verband gebracht kunnen worden: Artsen zonder Grenzen, It Fryske Gea, politieke onderwerpen, (christelijke) kunst etc. De locatie voor deze lezingen is het dorpshuis te Raerd en – eenmaal per seizoen – de Laurentiuskerk;
7.6 Ook zou het mooi zijn als er een paar maal per jaar in het dorpshuis een zogenaamde film-van-betekenis vertoond zou worden;
7.7 Naast de ‘oudergespreksgroep’ zouden we graag een groep starten van jongere kerkleden, waar gediscussieerd kan worden over de meest uiteenlopende onderwerpen;
7.8 We staan open voor signalen uit de lokale samenleving, die aanleiding zouden kunnen vormen voor het opstarten van een gespreksgroep voor niet-kerkleden over een door hen aangedragen onderwerp. Deze gespreksgroep hoeft niet beslist door de predikant geleid te worden;
7.9 Als kerk willen we ook activiteiten buiten de kerkdiensten in ons gebouw organiseren. We denken daarbij aan concerten, exposities, culturele programma’s met een combinatie van muziek en gesproken woord. ‘Diepgang’ is hier een kernbegrip, al realiseren we ons dat dat rekbaar is. De organisatie van een koffie-orgelconcert op de middag van Hemelvaartsdag willen we graag de komende jaren voortzetten;
7.10 Het gebouw is ook geschikt voor andere activiteiten dan kerkdiensten. Met plaatselijk belang en dorpshuis zal contact gezocht worden met het oog op gezamenlijke exploitatie van dorpshuis en kerk. We denken daarbij aan symposia, prijsuitreikingen, congressen etc.
7.11 In het dorp en daarbuiten zal de kerk als gebouw gepromoot worden voor privé-bijeenkomsten, zoals trouw-, begrafenis- en herdenkingsplechtigheden;
7.12 We continueren de jaarlijkse gastlessen aan groep 3, 5 en 7 van de basisschool te Raerd. De school kan voor kerstvieringen etc. zonder kosten gebruik maken van de kerk;
7.13 Nu er geen kerkdiensten meer zijn, zoeken we naar een mogelijkheid om de functionaliteit van de Nicolaaskerk te Dearsum vergroten, het liefst met een permanent karakter. Voorwaarde is dat een eventuele nevenbestemming het houden van kerk- en begrafenisdiensten en huwelijksvoltrekkingen niet in de weg staat. Intussen juichen we het toe als er ook andere, niet-kerkelijke activiteiten in het gebouw georganiseerd worden;
7.14 Nabestaanden van overledenen die op het kerkhof van de Nicolaaskerk van Dearsum begraven zijn, worden actief benaderd met de vraag of men de wens heeft om de grafrechten te verlengen, bij voorkeur voor een periode van twintig jaar;
7.15 We willen ons voor een langere termijn financieel aan een bepaalde instelling of een bepaald project te verbinden. Voorwaarden zijn dat het betreffende doel past binnen de doelstellingen van onze eigen kerkelijke gemeente en slechts met grote moeite de eigen begroting rond kan krijgen. We kunnen daarbij denken aan een diaconaal doel, de steun aan een min of meer gelijkgestemde partnergemeente of subsidiering van het wetenschappelijk denken op het gebied van moderne theologie.
7.16 Als kerkelijke gemeenten moeten we een open oog hebben voor ontwikkelingen in de dorpen, waarbij we als kerk een substantiële rol zouden kunnen spelen. We moeten er in dat licht voor zorgen dat de dorpen ervan op de hoogte zijn dat de kerk op bepaalde terreinen een ondersteunende functie kan hebben.